Sinds de koopzondag dertig jaar geleden in Nederland werd geïntroduceerd, is er veel veranderd. Sinds 1 juli 2013 bepalen gemeenten zelf op welke zon- en feestdagen winkels open mogen zijn. Vooral in de centra van de grote steden betekent dit dat elke zondag koopzondag is. Het heeft alles te maken met de veranderde behoefte van de consument die er in de huidige 24-uurs economie met flexibele werktijden aan gewend is geraakt om op alle dagen van de week te kunnen shoppen. Dus ook op zondag.

Funest voor kleine zelfstandige
Wie op zondag in de detailhandel werkt, krijgt 100 procent extra uitgekeerd bovenop het loon. Werkgeversorganisaties vinden de zondagstoeslag dan ook achterhaald. De regeling is niet meer van deze tijd, stelt werkgeversvereniging Inretail. MKB-Nederland, brancheorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf, sluit zich hier bij aan. Naast de tijdgeest noemt een woordvoerder de toeslag ook “funest voor de kleinere retailers die het al zo moeilijk hebben.”

Streep door dat stelsel
Een oproep van MKB-voorzitter Michaël van Straalen begin dit jaar deed veel stof opwaaien. In het Financieele Dagblad zei hij: “De bonden moeten snappen dat dit echt niet meer kan. We leven niet meer in het stenen tijdperk van de Flintstones. Het is totaal uit de tijd om iemand voor werk in de avonduren of op zondag een toeslag te geven. De economie is flexibel en al lang niet meer gebonden aan de tijden van negen tot zes. Dus er moet echt radicaal een streep door dat toeslagenstelsel.” Deze week liepen cao-onderhandelingen in de fashion- en sportretail vast op dit onderwerp.

Arbeidsvoorwaarden de uitverkoop
De vakbonden zijn boos. FNV-handel vindt dat 100 duizend werknemers in de sport- en detailhandel worden uitgekleed als de toeslag wordt afgeschaft. Onder de cao vallen dertienduizend winkels, van onder meer de ketens Coolcat, de Hema-franchisers, H&M,  Wibra en Zeeman. “De zondag is nog steeds een bijzondere dag en dus hoort bij werken op zondag een toeslag”, vindt Ron Peters, onderhandelaar namens FNV Handel. Hij noemt het een schande dat werkgevers de rechtspositie en arbeidsvoorwaarden van winkelmedewerkers “in de uitverkoop hebben gezet”. “Nu er geen cao meer is, zal de trend om vast personeel te vervangen door korte, tijdelijke contracten met laag loon en weinig zeggenschap, eerder regel dan uitzondering worden”, is zijn vrees. Ook vakbond CNV is duidelijk: “Afschaffing is voor ons onbespreekbaar.”

Niemand is verplicht
Maar volgens Patricia Hoogstraten van de brancheorganisatie Het Vakcentrum voor de zelfstandige ondernemers in de detailhandel is de zondag al lang niet zo bijzonder meer. “Vroeger was het niet normaal om ‘s avonds of ‘s nachts te werken. Maar de wereld is een 24-uurseconomie geworden. Wie niet op zondag wil werken, kan daartoe volgens de cao niet worden verplicht. Wat is dan nog het verschil tussen werken op zondagmiddag en werken op maandagmiddag?”, stelt zij in het Nederlands Dagblad.

Andere dag van de week vrij
MKB-Nederland wijst erop dat op zondag werken ook heel prettig kan zijn. “Het kan een uitkomst zijn voor mensen die werk en zorg moeten combineren. En wie werkt op zondag, krijgt daarvoor in de plaats uiteraard een andere dag vrij]”, aldus een woordvoerder. Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, denk dat met name jongeren juist graag op zondag werken, omdat zij dat met een andere dag in de week kunnen compenseren en die toeslag dan niet hoeven. 

Bijzondere dag, bijzondere beloning 
Inretail-voorzitter Jan Meerman heeft geconcludeerd “dat we er met de traditionele vakbonden niet uitkomen. Dat boek is definitief dichtgeslagen.” Peters van FNV Handel: “Wat ze niet begrijpen, is dat wij wel op zondag willen werken, maar dat het een bijzondere dag is waar een bijzondere beloning bij hoort.” In een pamflet waarschuwt hij dat werkgevers mogelijk zullen proberen om arbeidsovereenkomsten open te breken. 

Optellen bij de loonsom
Volgens de FNV zijn er overigens al bedrijven die eenzijdig en onder het motto ‘het is crisis’ de zondagtoeslag hebben afgeschaft of teruggebracht van 100 naar 30 procent. “Er zijn mensen die drie keer per maand op zondag moeten werken om tot een normaal salaris te komen. Je spreekt over de onderkant van de arbeidsmarkt die nu moet inleveren”, aldus vakbondsman Peters. Hoogleraar arbeidsrecht Verhulp vindt de zondagtoeslag persoonlijk “een beetje ouderwets” maar zegt: “Voor veel mensen is die toeslag een aanvulling op hun inkomen en die moeten daarvan rondkomen. Als de toeslag verdwijnt, dan zal het netto-inkomen van werknemers omlaag gaan. Het zou dus flauw zijn als werkgevers dit geld in eigen zak steken. Ze kunnen het beter optellen bij de loonsom.”

Niet voldoende omzet
Retailers zelf zijn verdeeld, laat een poll zien op de website van Textilia. Een lezeres die een boetiek heeft,schrijft: “Mijn verhuurder stelt de zondagopening verplicht in het huurcontract. Voor mij als kleine moderetailer, is een toeslag van 100 procent niet op te brengen, omdat er niet voldoende omzet wordt gehaald.

Geven en nemen
Voor nu is wellicht een middenweg de beste oplossing: een toeslag van 50 procent. Zo kunnen werknemers wennen aan het idee van een zondag als normale werkdag, maar krijgen zij nog wel iets extra’s. Vakbond FNV staat hier niet direct afwijzend tegenover: “Al ligt het wel aan aanvullende afspraken over het rooster en loon of wij hier mee akkoord zouden gaan.” Een ondernemer op de Textilia site: “Een verlaging van de toeslag naar 50 procent zou al helpen, want zonder extra toeslag wordt het lastig om personeel te vinden. De meesten willen op zondag niet voor een normaal uurtarief werken.”